Kłodzko (Glatz), de waterval van Wilczki en het kasteel van Marianne van Oranje-Nassau.

Ik werd vanmorgen wakker door de regen op de tent. We moesten noodgedwongen in de tent ontbijten. We hadden het plan opgevat naar een waterval de gaan, nabij de plaats Wilczki, gelegen bij de Tsjechische grens. Een reis van zeker anderhalf uur, vertraagd door vele  wegwerkzaamheden en bijgevolg oponthoud. Delen van de route waren ronduit slecht, met kuilen en veel opgelapte plekken in het asfalt. Het asfalt is veelal over de oude weg van kleine kasseien neergelegd. Ook nu weer ging de nieuwe laag asfalt, over de kasseienlaag heen. 

De ruitenwissers hebben bijna de hele weg aangestaan. Flinke regen en grijze wolken maakten dat we niet ten volle van de mooie omgeving konden genieten. We kwamen door dorpjes en plaatsjes (niet er omheen) en dan bleken de plaatsjes redelijk opgeknapt, maar toch ook weer met flink wat oude vervallen huizen. Je ziet ook hier weer betrekkelijk veel verwaarloosde verlaten woonhuizen, agrarische gebouwen. Sommigen  zijn zeer oud en staan gewoonweg te verkommeren. Ze verdienen zeker een monumentenstatus en zouden opgeknapt een positief effect op de leefomgeving hebben. 

Elk dorp of plaats heeft minimaal een kerk, de grotere plaatsen meerdere vaak grote kerken. Traditionele kerken (18 eeuw of ouder), of kerken in een sobere neo-gotische stijl uitgevoerd (19e en 20e eeuw). 

Waterval van Wilczki.
Na een tocht over smalle steile wegen waren, waar we nog aangenaam verrast werden doordat een ree onze weg op korte afstand voor ons overstak, zijn we uiteindelijk op onze bestemming beland. De auto geparkeerd (10 zloty’s parkeergeld) en toen zijn we de route gaan lopen naar de waterval. Een zeer korte route over aangelegde paden, trappen en uitzichtplateau’s. De waterval was mooi, maar niet spectaculair, niet bijzonder groot.

De locatie was in de 19e eeuw ontsloten met een wandelroute en ademt de sfeer van de 19e eeuwse romantiek uit. Gietijzeren hekwerken, natuursteen treden, hoogteverschillen, bordessen met lommerrijke uitkijkjes en een rank gietijzeren loopbrug over de uitloop van de waterval. Je kunt jezelf wanen in de 19e eeuw. Het zag er verzorgd en goed onderhouden uit.
Alles was nat geregend, dus de treden van natuursteen en het dek van het bruggetje waren wat glad. Toen we de locatie betraden was het regenen inmiddels opgehouden en brak plotseling fel de zon door. In een mum van tijd was het warm. Daar liepen we dan met regenkleding en paraplu’s. Maar zeg nu zelf, een dergelijk tafereel met waterval en snel stromende beek is toch veel beter (mooier) te beleven en te fotograferen als de zon schijnt?

We hebben de trappen beklommen en vanaf de uitzichtplateau’s foto’s genomen en zijn op het door mij drooggemaakte bankje gaan zitten en hebben onze koffie gedronken met, je raadt het al, “uitzicht op de waterval”.

Het park met zijn typische inrichting bleek door Marianne van Oranje te zijn ingericht. Zij had na de dood van haar moeder landgoederen in Silezie geërfd en had een kasteel laten bouwen in Kamenz (nu Kamieniec Zabkowickie), waar ze na haar scheiding van haar man heeft gewoond. Zie het kopje Marianne van Oranje voor meer informatie over haar. 

Na ons bezoek aan de waterval zijn we naar Kłodzko gereden een vestingstad. Op onze reis konden we van het prachtige landschap genieten, nu de grijze wolken plaatsgemaakt hadden voor zonneschijn en blauwe luchten met duidelijke wolkenpartijen.

De vestingstad Kłodzko, eertijds bekend als Glotz. een vestingstad.
Kłodzko is een van de oudste steden in Silezië. In de 10e eeuw ontstond het als de Tsjechische vesting Kladsko op de route van Praag naar Wrocław. In 981 wordt een 'castellum Kladsko' genoemd als een grensfort van het koninkrijk Bohemen tegen veroveringszuchtige Polen. De Poolse koning probeerde in de 12e eeuw dit fort in handen te krijgen. De bijbehorende nederzetting werd tot stad uitgebouwd en bevolkt met kolonisten uit Saksen, die in 1275 Maagdenburger stadsrecht ontvingen en de stad sinds 1223 Glatz noemden. Inmiddels was het koninkrijk Bohemen een deel van het Duitse Rijk geworden. De stad werd een centrum voor handel en ambachten (textiel) en had een eigen munt.

In de 15e eeuw werd de stad hoofdstad en residentie van het graafschap Glatzonder Heinrich von Münsterberg. De stad was na de Reformatie hoofdzakelijk protestants, wat op weerstand stuitte binnen het Boheemse vorstendom. De stad Glatz werd bij de Vrede van Hubertusburg in 1763 voorgoed Pruisisch. De gemoderniseerde vesting kon de Franse troepen onder Napoleon weerstaan. Er ontstond in de 19e eeuw houtverwerkende, keramische en metaalindustrie. De bevolking was voor meer dan 97% Duitstalig. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de stad een werkkamp voor krijgsgevangen uit de Sovjet-Unie, België en Frankrijk. Op enkele na werd de bevolking in 1945 in haar geheel als Duitsers uitgewezen en de nieuwe Poolse autoriteiten brachten Polen voor hen in de plaats.

De stad was in 1945 nauwelijks beschadigd; verval van delen van de binnenstad werd daarna niet door restauratie maar door afbraak en nieuwbouw gecompenseerd. De nieuwbouw kon slechter, maar het is jammer dat de historische bebouwing simpelweg is vervangen. En ook op zo’n grote schaal, waardoor het toch een deel van zijn authenticiteit mist. Onder de bebouwing lagen kelders die met elkaar verbonden waren, soms wel in meer dan een laag, bijzonder toch? Nu de bovengrondse bebouwing is verdwenen, missen de kelders toch een deel van zijn historische context.

We hebben een wandeling door de stad gemaakt en hebben kort de burcht bezocht, met een mooi uitzicht op de stad. Het was warm en we waren beide moei van het geslenter. We hadden geen zin in een terrasje met versnapering, noch in een ijsje. Een bankje in de schaduw en ons flesje water waren voor ons genoeg. Op het plein in de stad hebben we een tijdje gezeten en hebben we een viertal mezennestjes geobserveerd. Deze zaten onder een erker van het raadhuis en getuige de vele verse uitwerpselen, die voor onze neus op het plaveisel zichtbaar waren, waren de nestjes nog bezet. Na geduldig wachten zagen we de kopjes van de mezen uit de nesten steken. De mezenouders voerden onafgebroken voedsel aan en leverden dit zeer rap af bij hun kroost.

Men beseft dan dat er ondanks de geschiedenis van onze mensenwereld er nog een heel andere wereld bestaat. Een wereld die geen enkel besef heeft van het hoe en wat,  wat wij als geschiedenis, of maatschappelijke omstandigheden, of menselijke belevenissen duiden. 

De wereld is niet alleen van ons mensen, dat blijkt hier weer eens duidelijk, dus alle noodzaak om als goed rentmeester met onze wereld om te gaan. Een goed voorbeeld van iemand die haar positie gebruikte om minderbedeelden bij te staan was Marianne van Oranje-Nassau.

Een romantisch kasteel in Kamienic
We zijn naar Kamienic gereden, de plek waar Marianne slot Kamenz heeft laten bouwen. Een slot in de vorm van een rechthoekig kasteel met kantelen en hoektorens. In 1945 werd Kamenz geplunderd door het Russische leger en werd het in brand gestoken. De door Marianne gestichte protestantse kerk van Kamenz bleef tot 1945 als kerk in gebruik. De laatste decennia is men begonnen met een eerste restauratie van het levenswerk van Marianne. Het kasteel was afgezet met hekken, er vonden restauratiewerkzaamheden plaats. We konden slechts het park rondom het slot bezoeken.

Marianne van Oranje.
Prinses Marianne werd op 9 mei 1810 geboren als jongste dochter van prins Willem Frederik van Oranje en zijn echtgenote prinses Wilhelmina (Mimi) van Pruisen. Marianne kwam ter wereld in Berlijn, waar haar vader met zijn gezin in ballingschap verbleef bij zijn schoonfamilie, op de vlucht voor Napoleon. Tijdens de ballingschap kocht de moeder van Marianne in Silezië het oude kloosterlandgoed. Op 30 november 1813 keerde prins Willem Frederik weer terug naar Holland. Kort daarna werd het Koninkrijk der Nederlanden uitgeroepen met Willem Frederik als koning Willem I en zijn echtgenote als koningin Wilhelmina.

Marianne is getrouwd op 14 september 1830 in Den Haag, in de balzaal van het Paleis Noordeinde.  Zij ging wonen in Berlijn, waar aan de Wilhelmstraβe het Prinz Albrecht Palais voor het jonge paar werd gebouwd. 

Uit het huwelijk van Marianne en Albrecht werden vijf kinderen geboren. Marianne werd door diverse erfenissen zeer vermogend. Haar huwelijk bleek echter geen idylle te zijn. Haar man was overspelig. Marianne verliet haar man en raakte tot de verrassing van het hof zwanger van haar nieuwe partner (haar Nederlandse koetsier Van Rossum). Dit sloot haar uit van het leven van de Pruisische elite. Ze werd geconfronteerd met veel onaangename gebeurtenissen: haar contact met de kinderen en de mogelijkheid om in het land te verblijven werd beperkt. Het is echter belangrijk voor de geschiedenis van Neder-Silezië dat de hertogin eigenaar was van een woning in het Kłodzko-gebied. Ze was maatschappelijk zeer actief in de regio. Zo liet ze wegen, werkplaatsen, paleizen, kerken en andere objecten bouwen. Ze was ook betrokken bij de ontwikkeling van mooie berg- bosgebieden en het ontkiemende toerisme in de Sudeten.

In 1849, op weg naar het Heilige Land, bracht Marianne in Cefalù (Sicilië) een buitenechtelijke zoon ter wereld: Johannes Willem (1849-1861). Dankzij haar familiekapitaal kon Marianne haar levensstijl voortzetten. Lange tijd verbleef ze met haar partner en zoontje in de Villa Celimontana in Rome, waar ze begon met de aanleg van haar grote kunstcollectie. Belangrijkste toevluchtsoord voor Marianne werd Erbach, waar zij in 1855 het kasteel Reinhartshausen kocht. De protestantse kerk daar is door Marianne gesticht. In deze kerk liet ze een grafmonument bouwen voor Johannes Willem, die op twaalfjarige leeftijd stierf aan roodvonk. Haar reputatie als ‘Bauherrin’ vestigde Marianne vooral met het slot in Kamenz in Silezië dat zij met hernieuwde bouwlust in de jaren vanaf 1853 voltooide en dat voor haar zoon Albrecht bestemd was. In het uitstekende eigen beheer van haar vermogen zagen tijdgenoten een echo van het zakeninstinct van haar vader, koning Willem I.

Van Rossum stierf in 1873. In de tien jaren die Marianne restten zonder haar geliefde bleek een gedeeltelijk herstel van de contacten met haar Nederlandse familie weer mogelijk. Prinses Marianne stierf in 1883. Marianne mocht niet samen met Van Rossum naast haar zoon in de crypte van de kerk begraven worden.

Marianna heeft de regio actief ondersteund door het gratis ter beschikking stellen van percelen grond en bouwmaterialen aan degenen die zich op haar terrein willen vestigen. De hertogin richtte 3 bosgebieden op en bouwde 26 boswachtershuizen, ze exploiteerde niet alleen het bos, maar plantte ook nieuwe. De hertogin liet bij de Stójkowastraat een metaaloven bouwen voor de verwerking van het erts dat in het gebied werd gewonnen. Nadat de ijzervoorraden waren uitgeput, bouwde de hertogin een glasfabriek in Stronium, ter ere van Oranienhütte (na de Tweede Wereldoorlog omgedoopt tot "Violetta"). Op het nabijgelegen Teutoonse Ridderplein stichtte ze de marmergroeve Mariannenbruch (de huidige "Witte Marianna").

zie verdere informatie: Marianne van Oranje-Nassau (1810-1883) (knaw.nl)