Maandag 26 juni 2023; Ons uitstapje staat in het teken van verzoening en vrede

Het is een warme dag. De thermometer tikt bijna de 30 graden aan, maar het voelt alsof het een tropische dag is. 
Vandaag zijn we naar Swidnicka geweest. Een stad van circa 65000 inwoners dat ooit de Duitse naam Schweidnitz droeg. De stad heeft geen schade opgelopen in de 2e WO.  Het gold in vroeger tijden als een van de belangrijkste steden van Silezie. 

We hebben de auto geparkeerd en met hulp van een Pool een kaart verkregen uit de parkeerautomaat. Ons Pools liet te wensen over, we konden het niet zonder hulp af. 
We zijn langs de Katedra Sw. Stanislaws i. Sw. Waclawa gelopen (de kathedraal van Stanislaus en Wenzel). De kerk heeft een prachtige 103m hoge toren (hoger dan de Domtoren in Utrecht en die geldt als de hoogste kerktoren van ons land). De toren is van verre zichtbaar als je de stad benadert. De kerk was niet verder toegankelijk dan tot het hek, dat de kerk en de entree scheidde. 

We zijn naar een aangrenzende straat gelopen en hebben daar cappuccino in een modern ogende  horecagelegenheid genuttigd. We hebben daarbij genoten van een groot stuk taart. Het bood ons tevens de gelegenheid onze route uit te stippelen. We wilden naar de Vredeskerk van de Heilige Drie-eenheid (Kosciol Pokoju), een totaal uit hout opgetrokken kerk uit 1648.

Na de dertigjarige oorlog (1848) stond het Katholiek Habsburg de protestante Sileziers drie kerken toe. Waaronder een kerk in Swidnica. De bouw mocht plaatsvinden onder een aantal voorwaarden, te weten; de kerk moest buiten de stadsmuren staan en mocht alleen uit hout en leem bestaan. De kerk is uitgevoerd in vakwerk met leemvulling daartussen, een sobere en doelmatige uitvoering. De klokkentoren is later gebouwd (begin 18e eeuw) en is op gelijke wijze geconstrueerd.

Het is een kruiskerk met meerdere galerijen en intern zeer rijkelijk in Barolstijl versierd. Zie de foto’s en de video (video volgt later). Het hoogaltaar glanst in stralend goud. De kerk kan 7000 personen (zit- en staplaatsen herbergen.

Het vlakke plafond van de kerk verbeeldt taferelen uit het Bijbelboek Openbaringen, de hoofdstukken 4, 14, 20, 21 en22.  We hebben er een fijne tijd doorgebracht, mede door de fijne atmosfeer en de verkwikkende koelte, die deze houten kerk ons bood.

De andere foto’s zijn van het centrale plein (Rynek) en tonen de rijk gedecoreerde huizen en prachtige gevels, als ook het Raashuis (Ratusz). 

Voordat we Swidnica bezochten hebben we een conferentieoord bezocht te Krzyzowa, dat de laatste 30 jaar op poten is gezet. Het was totaal verwaarloosd en was tot in 1945 in het bezit van de familie Von Moltke, een echtpaar dat zich met een groep gelijkgezinden verzette tegen het Nazisme. Zij richtten de Kreisauer Kreis op. Een groep van gelijkgezinden die politiek actief waren. Zie de toelichting hieronder (bron: Feico Houweling). Het is een oord dat verzoening en goede relaties tussen volken wil uitdragen, gebaseerd op het Christelijk geloof. We hebben er een expositie bezocht van de strijd tegen het Nazisme en Stalinisme/communisme. Een strijd dat een tijdspanne omvatte van 1933 tot en met 1989.  Het einde van het Oostbloktijdperk.

In de geest van de Kreisauer Kreis is het landgoed Kreisau (Krzyzowa) in Polen geschikt gemaakt als plaats waar mensen van allerlei nationaliteiten verder bouwen aan een vreedzaam Europa. Op 23 januari 1995 was het vijftig jaar geleden dat de oprichter van de Kreisauer Kreis, Helmuth James von Moltke, in een Berlijnse gevangenis werd omgebracht.

Op 12 november 1989 kwamen de Duitse bondskanselier Helmuth Kohl en zijn Poolse ambtgenoot Mazowiecki naar Krzyzowa voor het bijwonen van een Pools Duitse verzoeningemis. Kohl stelde bij die gelegenheid voor om het landgoed op te knappen en er onder meer een internationaal jeugdontmoetingecentrum te vestigen. Inmiddels stelden de Duitsers uit een speciaal fonds, het Jumbo Krediet, 25 miljoen Deutsche Mark beschikbaar en zijn de werkzaamheden uitgevoerd. De wens is het gedachtengoed van de Kreisauer Kreis daarbij een rol te laten spelen. Iemand die daar een eigen kijk op heeft, is de Haarlemmer Wim Leenman, bestuurslid van de Stiftung Kreisau für Europäische Verständigung. Leenman was al ver voor de omwenteling in Polen in contact met mensen die bij Krzyzowa en zijn geschiedenis betrokken waren.

“We hebben al in 1990 in Berlijn aardig moeten worstelen met de vertegenwoordigers van de ministeries,” zegt Leenman. “De voorstellen, vooral van Duitse kant, leken als twee druppels water op de Duits-Franse overeenkomst aan het eind van de jaren veertig, toen een ontmoetingsplaats werd opgericht voor jongeren van beide naties. Terwijl wij van het begin af hebben gesteld, dat het niet gaat om slechts één generatie. En dat de Tweede Wereldoorlog niet alleen een kwestie is geweest van Duitsland en Polen.”

Sinds 1990 organiseert Leenman met zijn echtgenote internationale werkkampen in Krzyzowa, die hij graag als een voorloper ziet van wat hij graag op het landgoed zou zien. De Haarlemmer: “Het gaat erom dat er hier niet iets cerebraals of vormingsachtigs moet komen. Het zou ideaal zijn als er hier een groep kon wonen die zich zou laten meenemen door wat Kreisau betekent en waarvoor de meeste leden van de Kreisauer Kreis met hun leven hebben moeten betalen.”

Herintegratie
De Kreisauer Kreis neemt in de geschiedenis van het Duitse verzet een bijzondere plaats in, vooral doordat de groep zich niet bezighield met de vraag hoe de dictatuur uit de weg kon worden geruimd. De handelwijze van de Führer moest onontkoombaar tot zijn ondergang leiden, zo meende Helmuth James von Moltke, die als volkenrechtspecialist werkzaam was bij het oberkommando der Wehr macht in Berlijn. Hij zag het als zijn taak om de periode voor te bereiden waarin de Duitsers hun land in democratische zin zouden moeten herbouwen en opnieuw een plaats in de internationale gemeenschap zou moeten innemen.

Von Moltke werd in 1907 geboren in Kreisau als achterneef van de beroemde Generalfeldmarschall Von Moltke. In zijn studententijd was Helmuth James een van de initiatiefnemers van vrijwillige werkkampen voor boeren, arbeiders en studenten in zijn landstreek Löwenberg. Daarbij kreeg hij steun en advies van een van zijn hoogleraren, prof. Eugen Rosenstock Huessy, naar wie ook de woonen werkgemeenschap in Haarlem is vernoemd. Aan de werkkampen namen mensen uit alle geledingen van de samenleving deel. Een van de belangrijkste doelstellingen was dan ook de herintegratie van het maatschappelijk versplinterde Duitsland.

De Kreisauer Kreis vormde zich tegen 1940 rond Von Moltke en zijn vriend en collega, de jurist Peter York von Wartenburg. Net als de kampen in Löwenberg bestond ook de Kreisauer Kreis uit mensen van allerlei gezindten. Sommigen van hen hadden zelf aan de kampen deelgenomen. Tijdens een drietal grote bijeenkomsten in Kreisau tussen 1940 en 1943 werd een manifest opgesteld voor de herordening van Duitsland na de val van Hitler.

Deze “Grundsätze für die Neuordnung” zijn bewaard gebleven. Uit een notitie van Von Moltke, geschreven in de zomer van 1943, blijkt dat men zich diepgaand bezighield met vragen omtrent kerk en staat, opvoeding, herstel van staat en economie, buitenlandse politiek en de berechting van oorlogsmisdadigers. De nadruk werd gelegd op mensenrechten en persoonlijke verantwoordelijkheidszin van de burgers. De groep wilde ook lering trekken uit de economische crisis van de jaren 20 en pleitte voor een federaal Europa.

Christen
Von Moltke werd in januari 1943 gearresteerd in verband met activiteiten van anderen met wie hij in contact stond. Door die vroege arrestatie kon hij niet beschuldigd worden van betrokkenheid bij de bomaanslag op Hitler door Claus von Stauffenberg (20 juli 1944). De feiten rond de Kreisauer Kreis kwamen in de loop van 1944 boven water, maar ook die gaven geen werkelijke gronden voor een veroordeling van Von Moltke. De nazistische rechter Freisler, berucht om zijn gebrul en vernederende opmerkingen, zag de ene grond voor een veroordeling na de andere wegvallen tot hem uiteindelijk niets anders overbleef dan Von Moltke te straffen om het eenvoudige feit dat hij een christen was en zich daarnaar had gedragen.

Von Moltke schreef daarover in een aangrijpende en van een diep geloof getuigende laatste brief aan zijn echtgenote Freya: “Er is niet zoiets besproken als de opbouw van het rijk. Dat alles is in de loop van de zitting weggevallen. (…) Daarentegen werden vragen besproken omtrent praktisch ethische eisen aan het christendom. Verder niets, alleen daar voor werden wij veroordeeld.”

Kort na de dood van Von Moltke besloot zijn weduwe Freya (1911-2010) die een belangrijke rol speelde bij de bijeenkomsten van de Kreisauer Kreis, met haar kinderen naar de Verenigde Staten uit te wijken. Krzyzowa kreeg nadat in Polen de communisten het voor het zeggen hadden gekregen, een bestemming als collectieve boerderij. Naderhand is het sterk verwaarloosd. 
Nu staat het landgoed met de vele bijgebouwen er weer fris bij.